Fallosafah.org ― the Journals of M.S. Hanaee Kashani

جدا شد يار شيرينت کنون تنها نشين ای شمع

که حکم آسمان اينست اگر سازی و گر سوزی

روزنامه‌ی امروز

شنبه، ۱۳ مهر ۱۳۸۱

—— ، ۵ اکتبر ۲۰۰۲

  گر عشق  نبودی   و غم  عشق  نبودی

چندين سخن  نغز  که گفتی که  شنودی

ور  باد  نبودی  که  سر  زلف  ربودی

رخساره‌ی معشوق  به عاشق که نمودی

سهروردی

درباره‌ی عشق

(۱)

تعريف

«عشق» و «محبت» و «هوی» کلماتی هستند که ما در زبان عربی و فارسی برای اشاره به همين چيزی داريم که می‌خواهيم از آن سخن بگوييم. کلمه‌ی «عشق» در قرآن نيامده است، اما «محبت» و «هوی» به کار رفته است. در قرآن کلمه‌ی «محبت» به صورت محمود و کلمه‌ی «هوی» همواره به صورت مذموم به کار رفته است، اما کلمه‌ی «عشق» با اينکه در قرآن نيامده است، در ادبيات عربی و فارسی دارای اهميت بسياری است.  در ريشه‌ی زبانهای اروپايی امروز کلمات لاتينی «امور» و «کاريتاس» (amor و caritas) و کلمات يونانی «فيليا» و «اروس» و «آگاپه» (philia و eros و agape) برای عشق  وجود دارد. «فيليا» مصداق آن نوع عشقی را به وجود می‌آورد که متضمن دوستی است و «امور» و «اروس» آن نوع عشقی را به وجود می‌آورد که مبتنی بر ميل است و «کاريتاس» و «آگاپه» به معنای عشق والا و بی‌خود است.

هر تلاشی برای رسيدن به تعريفی دقيق از «عشق» محکوم به شکست است. ما آن را تجربه می‌کنيم، اما دقيقاً قادر به بيانش نيستيم. چنانکه جلال الدين مولوی می‌گويد:

هرچه گويم عشق را شرح و بيان

چون به عشق آيم خجل باشم از آن

گرچه تفسير زبان روشنگرست

ليک عشق بی‌زبان روشنترست

چون قلم اندر نوشتن می‌شتافت

چون به عشق آمد قلم بر خود شکافت

عقل در شرحش چو خر در گل بخفت

شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت

مردمان درباره‌ی عشق سخن می‌گويند و گاهی اين کلمه را برای اموری به کار می‌برند که شنونده‌ی اهل تأمل يافتن معنايی مشترک ميان آنها را دشوار می‌يابد. چنانکه ولتر در دانشنامه‌ی فلسفی خود می‌گويد:

«اقسام عشق آن‌قدر زیاد است که آدم وقتی می‌خواهد تعريفی از آن به دست آورد در می‌ماند. به هوسی که چندروزی بيشتر دوام ندارد با گستاخی نام "عشق" می‌دهند و همچنين به احساسی که خالی از هرگونه احترامی است و به رابطه‌ی نامشروع اتفاقی و به تظاهرهای "فاسق زن شوهردار" و به عادتی متحجر و به توهمات رومانتيک و به رغبتی که در پی تمنای فوری به وجود می‌آيد؛ آری، مردم اين نام را به هزار چيز موهوم می‌دهند».

   با اين وصف، شناختی که ما می‌توانيم از «عشق» داشته باشيم از همين «گفتار» (discourse)هايی به دست می‌آيد که درباره‌ی عشق وجود دارد. در تمدن غربی پنج دسته انديشه را می‌توان در خصوص «عشق» در زمانهای مختلف يا به‌طور همزمان تشخيص داد. (١) اصل تکوين دهنده‌ی عالم و لذا خود هستی خدا (خلاقيت)؛ (٢) دوستی، دلبستگی به ديگر مخلوقات، اشتياق به ديگران (خيرخواهانه، آموزشی، دگرديسانه، تحسين‌آميز، تجليل‌کننده)؛ (٣) کشش عاطفی، حالاتی در مرد دارای قدرت که «او را تسخير می‌کند»، نيرويی فيزيولوژيکی يا روان‌شناختی، يا اساطيری (حالتی انفعالی)؛ (٤) شور پرزجری که به‌طور اختياری انتخاب شده، وسايل مصنوعی و "انحرافها"ی ميل جنسی، پرورش ميل از برای خود آن (فرهنگ)؛ روابط جنسی و ميل به توليد مثل و زاد و ولد (غريزه).

ما از انديشه‌ی نخست آغاز می‌کنيم و آن را «عشق کيهانی» نام می‌گذاريم.   | link |

بجز خيال دهان تو نيست در دل تنگ

که کس مباد چو من در پی خيال محال

دوشنبه، ۱۵ مهر ۱۳۸۱

—— ، ۷ اکتبر ۲۰۰۲

طفيل هستی عشق‌اند آدمی و پری

حافظ

درباره‌ی عشق

(۲)

عشق کيهانی

اساطير نخستين تبيينهای انسانی درباره‌ی پديدارهايی است که گرداگرد انسان را گرفته است. و عشق، در اين ميان، چه در تبيين پيدايش انسانها و حيوانات و چه در تبيين کل کائنات، و چه در تبيين رفتار انسانها و حيوانات و چه ساير موجودات، از همان ابتدا مفهومی کارا بوده است. بدين طريق، مفهوم «عشق» نخستين بار از رهگذر اسطوره و دين به درون فلسفه قدم می‌گذارد، به‌ويژه وقتی که منشأ جهان به منزله‌ی عمل زاد و ولد يا خلق خالقی تصور می‌شود که به کل خلقتش يا به بخشی از آن (انسان) عشق می‌ورزد.

اساطير يونان باستان سرچشمه‌ی مفهومی نخستين تأملات فلسفی در خصوص «عشق» است. کلمه‌ی «اروس» (eros) به صورتی که در کتابهای هومر می‌آيد نام يکی از خدايان نيست بلکه صرفاً نامی عام به معنای «عشق» يا «ميل» است. «اروس» در خداپيدايی (Theogony) هسيود به يکی از سه خدای نخستين تبديل می‌شود — دو خدای ديگر خائوس (هاويه، خميرمايه‌ی بی‌شکل جهان در پيش از خلقت) و گايا (زمين) هستند. «اروس»، اگرچه هيچ فرزندی ندارد و ظاهراً هيچ نقشی در تکوين خدايان بازی نمی‌کند، بر همنوعان ناميرای خود قدرت بسياری دارد. او اندامهای تن را سست می‌کند و بر عقل خدايان و آدميان چيره می‌شود. وقتی آفروديت از نطفه‌ی اورانوس (آسمان) زاده شد، «اروس» و «هايمروس» (ميل، اشتياق، شهوت) او را تا شورای خدايان همراهی کردند. اهميت ذکر مختصر هسيود از «اروس» برای تاريخ فلسفه در انتساب قدرتی به اوست که دشمن عقل است. چيزی شبيه به اين در آنتيگونه‌ی سوفوکلس نيز يافت می‌شود، در آن سرود همخوانان که درست بعد از اعلام فرمان مرگ آنتيگونه به جرم تدفين جسد برادرش خوانده می‌شود. «اروس» آن خدايی خوانده می‌شود که تراژدی آنتيگونه را به وجود آورده است. او غلبه‌ناپذير و نابودگر و در دريا و خشکی و در ميان باديه‌نشينان سرگردان است. نه خدايان و نه آدميان گريزی از چنگ او ندارند. او قربانيان خود را به سوی جنون می‌راند و از انسان عادل انسانی ستمکار می‌سازد.

اين عبارات شاعرانه منعکس‌کننده‌ی برخی ملاحظات درباره‌ی طبيعت و رفتار انسان است. آنها به نبردی اشاره می‌کنند که در روان انسان ميان عاملی عقلی و مهارپذير و باحزم و خردمند و عاملی غيرعقلی و مهارناپذير و ديوانه و احمق وجود دارد. وقتی عامل اول مسلط است انسان رفتاری شايان ستايش دارد، اما وقتی دومی دست بالا را به دست می‌آورد، او مانند درندگان عمل می‌کند. عقل را به کناری می‌گذارد، عقلی که به اعتقاد قدما تنها وجه مميز انسان از درندگان است. انسان، اگرچه طبيعتی حيوانی دارد، تن دادن به خواسته‌های حيوانی‌اش به معنای از دست دادن طبيعت ذاتی‌اش خواهد بود. اين مفهوم که «اروس» می‌تواند عنصر انسانی را در انسان تقويت کند مفهومی است که در آثار قبل از افلاطون به چشم نمی‌خورد.  | link |

يارب کجاست محرم رازی که يک زمان

دل شرح آن دهد که چه گفت و چه‌ها شنيد

اينش سزا نبود دل حقگزار من

کز غمگسار خود سخن ناسزا شنيد

محروم اگر شدم از سر کوی او چه شد

از گلشن زمانه که بوی وفا شنيد

چهارشنبه، ۱۷ مهر ۱۳۸۱

—— ، ۹ اکتبر ۲۰۰۲

درباره‌ی عشق

(۳)

عشق کيهانی: نخستين متفکران يونانی

جمعه، ۳ آبان ۱۳۸۱

—— ، ۲۵ اکتبر ۲۰۰۲

 

دفتر يادها

بازگشت به خانه، بعد از چهارسال، مرا بسيار دورتر برد. به سالهای دبيرستان و سالهای تعطيلی دانشگاهها. دفترهای يادداشتم را که حاوی نوشته‌ها و شعرهای برگزيده‌ی سالهای دور بود (۵۴ تا ۶۲) برداشتم و ورق زدم. هوای جوانی به سرم باز آمد و ديدم در آن سالها به چه چيزها فکر نمی‌کردم و به چه چيزها فکر می‌کردم. بعضی از اين نوشته‌ها برايم جذاب بود. گفتم شايد بد نباشد روزهای جمعه را به «حديث ديگران» اختصاص دهم  (و روزهای فرد را به کارهای خودم) و نوشته‌ای کوتاه را از اين دفترها، يا هر کتاب به ياد ماندنی ديگری، در اينجا بياورم. در نوشته‌های اين دفترها يک اشکال وجود دارد و آن اين است که بعضی قطعات را نمی‌دانم از آن کيست يا ترجمه‌ی کيست و يا از کجا برداشته‌ام. از همه‌ی پديدآورندگان اين آثار، از اين بابت، عذر می‌خواهم و می‌دانم که  بسياری از آنان جان بر سر اين کلمات گذاشته‌اند، بادا که انتشار اين کلمات تبرکی باشد برای آن جانهای بزرگ و زندگان به کلمه.

 

 

  نمی‌خواهم

 

 

آنجلا فيگوئرا آيمريک

ترجمه: ؟

 

نمی‌خواهم

که بوسه را بفروشند

و خون را بفروشند

و نسيم خريداری شود

و بادها را به اجاره دهند.

 

نمی‌خواهم

که گندم بسوزد و نان ناياب شود.

نمی‌خواهم که در خانه‌ها سرما باشد

و در کوچه‌ها ترس باشد

و در چشمها خشم باشد.

 

نمی‌خواهم که در ميان لبها دروغ در بند باشد

و در گاوصندوقها ميليونها ثروت زندانی شده باشد

و پاکان در زندانها گرفتار بمانند.

 

نمی‌خواهم که روستايی بدون آب کار کند

و ملاح بی قطب‌نما دريانوردی کند

و در کارخانه سوسن نباشد

و در معادن سپيده‌دم در نگاه ننشيند

و در مدرسه معلم نخندد.

 

نمی‌خواهم

که مادرها بی‌عطر باشند

و دخترها بی‌عشق بمانند

و پدران بی‌توتون

و شاهان مجوس برای کودکان

بافتنی و دفترچه نياورند.

 

نمی‌خواهم

که زمين را تقسيم کنند

و در درياها امپراتوری تراش دهند

و در آسمانها پرچمها برافرازند

و بر لباسها نشان بدوزند.

 

نمی‌خواهم که پسرم رژه برود

و پسران مادرها رژه بروند

و تفنگ و مرگ را بر دوش بکشند

و تفنگ شليک کند

و تفنگی ساخته شود.

 

نمی‌خواهم که «حيله» يا «فلان» بخواهد آنها را بر من تحميل کند

و همسايه‌ی رو به رو پاهای مرا بشکند

و به روی من اعلان و تمبر بچسبانند

و هرچه را که شعر است در فرمانها مقيد کنند.

 

نمی‌خواهم که

نهانی دوست داشته باشم

و نهانی بگريم

و در خفا آواز سر دهم.

 

نمی‌خواهم

که دهانم را ببندند

آن زمان که می‌گويم

نمی‌خواهم.  | link |

چهارشنبه، ۸ آبان ۱۳۸۱

—— ، ۳۰ اکتبر ۲۰۰۲

 

 

قصد رحيل

 

قصد رحيل

شفيعی کدکنی (م. سرشک)

 

من عاقبت از اينجا خواهم رفت

پروانه‌ای که با شب می‌رفت

اين فال را برای دلم ديد.

ديری است

مثل ستاره‌ها چمدانم را

از عکس ماهيان و تنهايی خودم

پر کرده‌ام، ولی

مهلت نمی‌دهند که مثل درخت کاج

در شرم صبح پر بگشايم

با يک سبد ترانه و لبخند

خود را به کاروان برسانم،

مهلت نمی‌دهند.

اما

من عاقبت از اينجا خواهم رفت.

پروانه‌ای که با شب می‌رفت

اين فال را برای دلم ديد.  | link |

 

شما بنويسيد

 X

چهارشنبه، ۹ بهمن ۱۳۸۱

 همه‌ی حقوق محفوظ است.

  E-mail: fallosafah@hotmail.com/saeed@fallosafah.org