بايگانی: روزنامه‌ها — ۱۳۸۲/۵/۲۳

تفکر قدما و تفکر متأخران، دست کم پس از انقلاب علمی و انقلاب کپرنيکی کانت در علم‌شناسی، به دو عالم جداگانه می‌انجامند: در يکی خود را تغيير می‌دهی تا شبيه به جهان بزرگتر شوی و در ديگری جهان را تغيير می‌دهی تا آن را شبيه خودت بسازی، چون اصلاً جهان همان است که تو می‌شناسی. اين تحول و ديگرگونی پيوسته‌ی جهان امروز گواه بر همين استدلال است، خوب يا بدش را می‌شود از زاويه‌ای ديگر بحث کرد. بحث من از شعر مولوی برای اين بود که بگويم «انقلابی مفهومی» وجود دارد که شناخت و جهان ما را از قدما متمايز می‌کند. بنابراين فلسفه‌پردازی مولوی هم مانند هرکس ديگری قابل تشخيص و قابل نقد است، چون او هم دارد استدلال می‌کند! | link |

گفت: «بشارت باد تو را به خدای – تعالی – که تو سيده‌ی زنان اهل بهشتی». گفت: «پس آسيه زن فرعون و مريم مادر عيسی چيستند؟» گفت: «هريک از ايشان سيده‌ی زنان عالم خويش‌اند، و تو سيده‌ی زنان عالم خويشی ...» ( کيميای سعادت، ج ۲، ص ۱۸۶).

در داستانها و اساطير گذشته ستمگران «خونخوار» معرفی می‌شوند. و وقتی رمانتيکهای اروپايی را می‌بينيم که در گذار از جامعه‌ی فئودالی به بورژوايی «کُنت»های زميندار را در کسوت «پيرمردان» و «پيرزنان» خون‌آشام (دراکولا (اژدها)، وامپير) تصوير می‌کنند باز همين اسطوره‌ها را زنده می‌بينيم. دراکولا (اژدها) نيز ريشه‌ای شرقی دارد. چرا موجودات «خونخوار» بيش از ديگر موجودات عمر می‌کنند؟ | link |

گفتم يکی دو روزی بگردم شايد همين نزديکيها جای بهتری پيدا کنم. اما ديدم نه دردسر دارد و وقت اين کارها را هم ندارم. با صاحبخانه موافقت کردم، به شرط آنکه خانه را به کلی نقاشی کند. موافقت کرد و اکنون چندروزی است که نقاشها زندگيم را به هم ريخته‌اند. اميدوارم طبق قولی که داده‌اند تا آخر هفته کار تمام شود، اما من خوش‌بين نيستم. | link |

کار با حروفچين‌ها برای من بسيار مشکلتر بود. کارهايی که من از آنها می‌خواستم برای آنها وقت‌گير و پردردسر بود و تغيير مداوم در متن آنان را به ستوه می‌آورد. اولين کتابم احیای فرهنگی را که مرکز نشر دانشگاهی منتشر کرد، با اينکه مرکز خود حروفچينی داشت به بیرون دادم حروفچينی کنند تا با همکارانم در مرکز درگير نشوم. خواندن نمونه‌های حروفچينی از آن کارهای کشنده است. گاهی تا پنج يا شش نمونه (چيزی حدود ۳۰۰۰ صفحه) را بايد حرف به حرف می‌خواندم، نه سر می‌ماند، نه چشم، نه گردن. بعد از اين کتاب بود که جداً به فکر خريد «رايانه» افتادم، اما باز اين دست و آن دست کردم، تا اينکه کتابهای بيشتری که مجبور بودم ترجمه کنم و سرعت در کار ديگر طاقتم را طاق کرد و دل به دريا زدم و «رايانه» خريدم و راحت شدم. اکنون همه‌ی کتابهای خودم را حروفچينی‌شده به ناشرانم تحويل می‌دهم و معطلی برای چاپ فقط از بابت ارشاد و کتابخانه‌ی ملی است. به قول يکی از ناشرانم ديگر همين مانده است که طرح جلد کتابم را نيز خودم بدهم و به چاپخانه ببرم و صحافی شده دست آنها بدهم تا فقط توزيعش کنند!

«رايانه» برای من اين سود و زيانها را داشته است:

۱. قبلاً با قلم می‌نوشتم و می‌توانستم خود را اهل قلم بدانم، اما ديگر مدتهاست که چيزی با قلم نمی‌نويسم و يکراست حروفچينی می‌کنم. ديگر دستخطی از من وجود ندارد، چگونه می‌توانم ادعا کنم که اين چيزها را من نوشته‌ام؟ و بالاخره من جزو اهل قلم هستم، يا اهل «تخته کليد» (کی برد)؟

۲. از سوزش پشت گردن و درد انگشتان راحت شده‌ام، اما در عوض مچ دستهايم و کمرم درد می‌کند و پاهايم خواب می‌رود.

۳. ديگر به مداد و پاک کن و کاغذ هيچ احتياجی ندارم و مصرف کاغذم به صفر رسيده است. سال پيش که تمام دستنوشته‌ها و نمونه‌های حروفچينی شده‌ی کتابهايم را به سازمان بازيابی زباله دادم بالغ بر ۶۵ کيلو شد. اما البته اکنون مصرف برقم زياد شده است و هزينه‌ی تلفن، به دليل اينترنت.

۴. قبلاً هرگز نمی‌توانستم بيش از چند دقيقه روی صندلی بنشينم، اما اکنون ساعتها روی صندلی می‌نشينم بدون آنکه قادر به بلند شدن باشم. بارها غذايم بر سر اجاق سوخته است، چيزی که قبلاً هرگز اتفاق نمی‌افتاد.

۵. و بالاخره مشغوليتهای ديگری هم می‌توان با «رايانه» داشت که احساس «تنهايی» را به صفر برساند.

از بسياری پسرها شنيده‌ام که با «رايانه»شان ازدواج کرده‌اند و از بسياری دخترها شنيده‌ام که توصيه کرده‌اند اين پسرهای «رايانه‌باز» به درد زندگی نمی‌خورند. برای دلبرانی که می‌گويند «منديش جز ديدار من»، «رايانه» بدترين هووی ممکن است.

یکی دو روز پيش که به دوست و همکار بسيار عزيزم در دانشگاه دکتر محمود امين، که اکنون در کاناداست، نامه‌ای نوشته بودم برايم دو حکايت شوخ‌طبعانه‌ی فلسفی و دانشگاهی فرستاد که بسيار برايم فرحبخش بود. گفتم امروز يکی از آنها را برای شما ترجمه کنم، اصل انگليسی نيز در زير هست، تا شايد شما را نيز خاطر خوش شود. آيا «رايانه» مؤنث است يا مذکر؟ اين پرسش برای برخی دستور زبانها بی‌معناست، اما برخی زبانها، مانند فرانسه، با حرف تعريف اسم را مؤنث و مذکر می‌کنند. اينکه «رايانه» مؤنث است يا مذکر است، اگر اين پرسش به زنان و مردان داده شود تا خود به آن پاسخ بگويند، بيش از آنکه گويای ماهيت اين وسيله باشد، می‌تواند از جهت هرمنوتيکی گويای فهمی باشد که زنان و مردان از يکديگر دارند. من خودم شخصاً معتقدم که «رايانه» مؤنث است و دليل چهارمی را که زنان برای «مذکر» بودن «رايانه» آورده‌اند، مردان نيز می‌توانستند برای «مؤنث» بودن رايانه اقامه کنند. به هر حال، تا نظر شما چه باشد و شما از کدام جنس باشيد!

دوست بزرگوار و مهربانم دکتر محمود امين، چنانکه پيشتر گفتم، دو حکايت شوخ‌طبعانه فلسفی برايم فرستاده بود که امروز حکايت دوم را نيز برای شما ترجمه می‌کنم و متن اصلی نيز همراه است. اگر استاد فلسفه‌ای بخواهد به دانشجويانش، و از همه مهمتر به خودش، بگويد چه چيز در زندگی از همه مهمتر است با چه مثالی، يا با چه آزمونی در آزمايشگاه، می‌تواند به مقصود خود برسد؟ حکايت زير اين را به ما می‌آموزد.

استاد فلسفه‌ای در برابر دانشجويان کلاسش ايستاد و برخی اقلام را در جلوی ديد آنان گذاشت. وقتی کلاس آغاز شد، او بی آنکه حرفی بزند شيشه‌ی [پارچ*] بسيار بزرگ و خالی مايونز را برداشت و آن را از سنگ، سنگهايی تقريباً به قطر ٢ اينچ، پر کرد. آن گاه از دانشجويان پرسيد آيا شيشه پر است؟

استاد لبخندی زد و گفت: «خوشحالم که پرسيديد. فقط می‌خواستم به شما نشان دهم که هيچ اهميتی ندارد که ~~پر کردن زندگانی‌تان چگونه~~ [زندگانی‌تان چقدر پر**] ممکن است به نظر بيايد، همواره جايی برای يک جفت[يکی دوتا***] آبجو هست». [کنايه از اينکه هميشه می‌توانيد دوستی بيابيد که او را به خوردن چای/ قهوه/ بستنی/ نوشابه، بسته به هر فرهنگی، دعوت کنيد و بدين وسيله برای خود جفتی پيدا کنيد.]

"If you put the sand into the jar first," he continued "there is no room for the pebbles or the rocks. The same goes for your life. If you spend all
your time and energy on the small stuff, you will never have room for the things that are important to you. Pay attention to the things that are
critical to your happiness. Play with your children. Take time to get medical checkups. Take your partner out. There will always be time to go to
work, clean the house, give a dinner party and fix the leaky tap. "Take care of the rocks first -- the things that really matter. Set your priorities.
The rest is just sand."

One of the students raised her hand and inquired what the beer represented?

The professor smiled. "I'm glad you asked. It just goes to show you that no matter how full your life may seem, there's always room for a couple of beers."
| link |

پنجشنبه، ۲۳ مرداد ۱۳۸۲

—— ، ۱۴ اوت ۲۰۰۳

بعد از تحرير: برای چه چيزی ...

يکشنبه شب (۱۹ مرداد) بود که نقاشها رفتند و من ماندم با خانه‌ای که بايد به تنهايی تميزش می‌کردم. نيروی کمکی هم که قرار بود بيايد نيامد و من بيشتر عزا گرفتم. ساعت از هشت و پانزده دقيقه گذشته بود که مهدی، کاتب سيبستان، زنگ زد. می‌خواست احوالی بپرسد و ضمناً تذکری بدهد. به نظر او در ترجمه‌ی متن بالا سه اشتباه وجود داشت. من دلايل خودم را برای دو پيشنهاد او شرح دادم و در يک مورد چون متن در پيش چشمم نبود متوجه ايراد او نشدم، اما بعد که ديدم متوجه شدم حق با اوست. اين ايرادها چنين بود:

* کلمه‌ی "‌jar" در متن بالا به معنای «پارچ» است و نه شيشه. در انگلستان مايونز را در پارچهای بزرگی می‌ريزند و بر روی ميز در سفره می‌گذارند.

معنای «پارچ» برای اين کلمه از همان نخستين درسهای زبان انگليسی در دوران دبيرستان برای من معلوم بود و نيازی نداشتم که برای حدس زدن اين معنای آن به فرهنگ لغت رجوع کنم. اما در گذاشتن اين معنا برای آن به ترديد افتادم، چراکه شايد خواننده‌ی فارسی زبان تصوری از «پارچ مايونز» نداشته باشد. در ايران، گاهی از پارچهای کوچک چينی برای ريختن سس مايونز يا سالاد استفاده می‌شود و در رستورانهايی که ميز پيش عذا دارند از پارچهای بلور معمولی استفاده می‌کنند، که برای آب هم از آنها استفاده می‌شود. بنابراين «پارچ مايونز» شايد اصلاً به راحتی در ذهن خواننده تجسم نيابد. با خود گفتم با «فرهنگ هزاره» مشورت کنم. فرهنگ ذيل همين مدخل اين معانی را پيشنهاد داده بود: ۱) شيشه، بانکه، بلونی، کوزه، شبو؛ ۲) (در بريتانيا، محاوره) (ليوان) آبجو، گيلاس آبجو، گيلاس. خب «پارچ» در اين ميان اصلاً ذکر نشده بود و اين جای تعجب بود. تصميم گرفتم «شيشه» را انتخاب کنم. چون در ايران به ظرفهای بسته‌بندی شده‌ی مايونز يا مربا يا ترشی می‌گويند «شيشه» و امروز هم شيشه‌های مايونز در اندازه‌های کوچک و بزرگ وجود دارد. بنابراين تصور «شيشه‌ی خالی و بزرگ مايونز» راحت‌تر از تصور «پارچ خالی و بزرگ مايونز» است.

** در ترجمه‌ی اين جمله که «فقط می‌خواستم به شما نشان دهم که هيچ اهميتی ندارد که ~~پر کردن زندگانی‌تان چگونه~~ ممکن است به نظر بيايد»، «پر کردن زندگانی‌تان چگونه ...» نادرست است و درست آن «زندگانی‌تان چقدر پر ...» است. من در توضيح او در پشت تلفن متوجه اين اشکال نشدم، اما بعد که نگاه کردم ديدم حق با اوست از او متشکرم و از خوانندگان به واسطه‌ی اين خطا عذر می‌خواهم.

*** و بالاخره، در پايان همين جمله، اصطلاح "a couple of"، به «يک جفت» ترجمه شده است و حال آنکه ترجمه‌ی آن «يکی دوتا» («فرهنگ هزاره» نيز همين معادل را برای اين اصطلاح داده است) است و مقصود اين است که هميشه جايی برای «يکی دو ليوان آبجو» هست و اصلاً دعوت کسی به همراهی مقصود نيست.

شايد چنين باشد. اما من دليلی داشتم تا فکر کنم شايد نويسنده «خواسته» است با معنای "couple" (زوج، جفت، زن و شوهر) بازی کند و از آنجا اين حکايت به‌طور کلی در خصوص با ديگران بودن و اهميت قائل شدن برای چيزهايی است که مهمترين سعادت فرد در زندگی‌اند (خانواده و نزديکان) و در بالا از دو قوطی آبجو ياد شده و در پايان «دختر»ی از استاد سؤال می‌کند، کلمه‌ی «جفت» را برگزيدم تا «اگر» اين اشاره مقصود بوده آن معنا هم در ذهن بيايد.

به هر تقدير، مترجم ناگزير است در ترجمه‌ی متن همواره به چيزی بيش از لايه‌های ظاهری زبان توجه کند و اين امر شايد گاهی اصلاً ضرورتی نداشته باشد و انحرافی از متن بشمار آيد. | link |

♣ ♣ ♣

سايتی فلسفی از تونس

صندوق پُست تا قبل از به وجود آمدن ديگر وسايل ارتباطی در دوره‌ی جديد از اهميتی بسيار برخوردار بود و نامه، که خود عمری کهن دارد، در آن خانه‌ای برای خود می‌يافت که فقط از آن خودش بود. اما با آمدن ديگر وسايل ارتباطی رفته رفته به نظر می‌آمد که نامه ديگر آن جايگاه اجتماعی خودش را از دست داده است. در خانه‌های اروپايی و امريکايی دو قرن جديد همواره جايی برای «نامه‌ها» وجود داشت و «پستچی»، مردی که در فيلمهای قديمی او را غالباً سوار بر دوچرخه می‌بينيم، همچون سروش يا هاتفی بود که پيام‌آور شاديها يا غمها بود. صندوق پُست شايد به دليل همين خصلتهايش بوده است که به گفته‌ی گادامر يک نيمسال تمام موضوع توصيف پديدارشناسانه‌ی آدولف رايناخ قرار گرفته است.

من در زندگی خودم جز مدت کوتاهی از لذت نوشتن و دريافت کردن نامه برخوردار نشدم. سال ۵۸ يکی از دوستان دوره‌ی دبيرستانم که خيلی با هم دوست بوديم به ايتاليا مهاجرت کرد و تا چند سالی مکاتبه‌ی ما ادامه داشت. اين تنها نامه‌نگاری دو طرفه‌ی من به‌طور مداوم بوده است. و البته نامه‌نگاری يکطرفه نيز داشته‌ام.

با راه افتادن صندوقهای پست الکترونيکی سنتی که ظاهراً رو به فراموشی بود باز احيا شد. اما اين بار بسيار تفاوت می‌کند. ديگر پستچی را نمی‌بينی و او انعام يا عيدی نمی‌خواهد. نامه‌ی گمشده نيز نادر است. و البته نامه‌هايی که فرستنده‌ی آنها را نمی‌شناسی نيز بسيار.

دوشنبه صبح (۲۰ مرداد) از دريافت نامه‌ای متعجب شدم: نام فرستنده لطفی خيرالله بود، اما نامه هيچ عنوانی نداشت. نامه را باز کردم. نويسنده مرا به بازديد از «سايت» خود دعوت کرده بود و، در زير دعوت و نشانی سايت، خود را نيز معرفی کرده بود: ۳۸ ساله، تونسی و ساکن در شهر Téboulba و محقق فلسفه.

نام عربی سايت من گاهی مهمانانی عرب را به ناخودآگاه به سوی سايت من می‌کشاند و همين اوايل سال بود که با دو سه تايی عرب که نشانی مرا به «مسنجر» خود اضافه کرده بودند به «گپ» زدن پرداختم. به هر حال ديدن اين سايت فلسفی عربی برايم جالب بود، و به اهل فلسفه ديدن اين سايت را توصيه می‌کنم. | link |